“Yağış yağanda sevinirik ki, Allaha şükür, heyvanımızı, toyuq-cücəmizi gölməçələrə yığılan su ilə bir müddət dolandıra biləcəyik. Özümüz isə içməli suyu kəndin ortasındakı qaynamadan götürürük. Mən yaşımın bu çağında gündə 5-6 dəfə kəndin aşağısından gəlib, burdan su götürürəm”.

65 yaşlı Əminə xalanın yaşadığı Arazbarı kəndi Ağcabədi rayonunun ən ucqar, həm də içməli su təminatı olmayan onlarla yaşayış məntəqələrindən biridir. İlk baxışdan adamın inanmağı gəlmir – doğrudanmı, Azərbaycan kəndlərində su çatışmazlığı problemi nəinki insanları, hətta heyvanları belə təmin edə bilməyəcək qədər ciddidir?

Lent.az-ın əməkdaşı məsələni araşdırarkən geniş ictimaiyyətin indiyə qədər eşidib-bilmədiyi, bəlkə də bilib fərqinə varmadığı olduqca maraqlı, həm də təəccüb doğuran faktlar üzə çıxarıb. Məlum olub ki, hazırda Ağcabədidə nəinki kəndlərin, heç rayon mərkəzinin də əksər hissəsinin mərkəzləşdirilmiş su şəbəkəsinə çıxışı yoxdur. Arazbarı kənd bələdiyyəsinin sədri Rasim Piriyev deyir ki, susuzluq bu yaşayış məntəqəsinin ən böyük dərdidir. Dediyinə görə, kənd icra nümayəndəliyi ilə birgə problemin həllinə kömək etmək üçün müraciət etmədiyi yer, döymədikləri qapı qalmayıb. Hətta kənd camaatı yığışıb rayon İcra Hakimiyyətinə, “Azərsu” ASC-nin yerli qurumu olan Ağcabədi Rayon Sukanal İdarəsinə də müraciət ediblər: “Amma bu müraciətimizə indiyədək müsbət cavab verən olmayıb. Nə içməyə suyumuz var, nə də əkin sahələrini suvarmağa. Camaat içməli suyu arxlardan götürür. Bunu rayon rəhbərliyi də bilir. Bu yaxınlarda yuxarı başında suvarma üçün bir ədəd artezian qazılıb, o da əkin sahələrinin əsas hissəsinə çatmır”.

20 bələdiyyənin nümunəsi...

Rasim Piriyev söyləyir ki, Avropa Birliyi və “Oxfam” humanitar təşkilatı Ağcabədi, Tərtər və Bərdə rayonlarında 20 bələdiyyənin ərazisində içməli su təchizatının yaxşılaşdırılması üzrə mərkəzləşdirilmiş su sistemi modeli hazırlayıb. Bu modelə əsasən, təşkilatın maliyyə dəstəyilə regionun susuz kəndlərində artezian quyuları qazılır və buradan çıxan su mərkəzləşdirilmiş xətlərlə birbaşa həyətlərə çəkilir. Kranlaşdırılmış su sisteminin idarə edilməsi, texniki qulluğun göstərilməsi, zəruri təmir və ya yeni avadanlıqlarla təchizat məsələləri isə yerli bələdiyyələrin nəzdində yaradılmış icmalara həvalə olunur. Həyətlərdə kranlaşdırılmış su xətləri də sayğaclaşdırılıb və əhali hər ay sayğac göstəriciləri əsasında istifadə etdikləri suyun haqqını (hər kubmetrə görə 30 qəpik – E.İ.) icmalara ödəyir.

Bələdiyyə sədrinin sözlərinə görə, bu modelin əsasında artıq regionda 20-dək kəndin içməli su problemi həll olunub ki, onlardan da 4-ü (Qaraxanlı, Taynaq, Gələbədin və Qaravəlli) Ağcabədi rayonunun payına düşür: “Belə bir layihənin Arazbarı kəndində də həyata keçirilməsi bizim üçün çox vacibdir. Bu barədə layihənin icrası ilə məşğul olan “Aran” Humanitar Regional İnkişaf Mərkəzinə də müraciət etmişik. Ərazilərin Bərpası və Yenidənqurulması Agentliyindən də gəlmişdilər. Amma hələ ki, problemin həlli üçün heç bir iş görülməyib”.

Susuz kəndlər: pis, orta, qismən pis

Ağcabədi Rayon Sukanal İdarəsinin rəisi Nizami Əsədov bölgənin kənd və qəsəbələrində, xüsusən də cəbhəyanı ərazilərdə içməli su çatışmazlığının ciddi problem olduğunu deyir. Onun sözlərinə görə, hazırda Ağcabədi rayonunda bəzi kəndlər tamamilə susuzdur. Halbuki həmin kəndlərin hər birində təxminən 3000-4000 əhali yaşayır. Arazbarı da belə kəndlərdən biridir: “Belə kəndlərin əhalisi məcburiyyət qarşısında qalıb içməli suyu nəqliyyat vasitəsilə başqa yerlərdən gətirir. Bunlar əsasən, ermənilərlə üzbəüz mövqedə olan sərhədyanı kəndlərdir. Hazırda Yuxarı Qiyaməddinli, Mirzəhaqverdili, Arazbarı kimi kəndlərdə içməli su çatışmazlığı xüsusilə narahatlıq doğurur. Avşar, Qaravəlli, Qaraxanlı, Poladlı, Sarıcalı, Xocavənd kəndləri, Hindarx qəsəbəsi və digər yaşayış məntəqələrində də belə problemlər var. Hindarx qəsəbəsindəki problemlərin bir hissəsini qismən həll etmişik və bu istiqamətdə işlər davam edir”.

Hazırda Ağcabədidə içməli su təchizatı olmayan kəndlərdən biri də ermənilərlə üzbəüz mövqedə yerləşən Yuxarı Qiyaməddinlidir. 3200 nəfər əhalisi, 700-dən çox ev təsərrüfatı olan bu kənddə içməli suyu kənardan gətirirlər. 3500-ə yaxın əhalisi və 700-ə yaxın ev təsərrüfatı olan Xocavənd kəndində də eyni vəziyyətdir. Belə ki, bir başından digər başınadək 3-4 kilometr olan kənddə cəmi 2 artezian işləyir. Nizami Əsədov deyir ki, içməli su problemi Ağcabədi rayonunun bütün kəndlərini əhatə edir: “Sadalanan kəndlərdə isə bu problem özünü daha ciddi şəkildə göstərir. Ən vacib 3 kənddir - Mirzəhaqverdili, Qiyaməddinli və Qaraçılar. Biz birinci diqqəti bu kəndlərə yönəltməliyik”.

Nizami Əsədovun sözlərinə görə, hazırda Ağcabədinin rayon mərkəzinin yalnız 40 faizə qədəri mərkəzləşdirilmiş su sisteminə malikdir. Üstəlik bu 40 faizin bir hissəsinə verilən su içməyə yararlı deyil, yalnız məişət üçün istifadə edirlər: “Həmin 40 faizin başqa bir hissəsini içməli su ilə təmin etmək üçün 9 artezianımız var, 12 artezian isə yerli əhalinin gücü hesabına qurulub. Rayon mərkəzinin yerdə qalan 60 faizi yalnız “kaçalka” suyundan istifadə edir”.

Rayon Sukanal İdarəsinin təxmini hesablamalara görə, hazırda Ağcabədinin özündə əhalinin 50-60 faizi içməli suyu satın alır. Xüsusi çəni olan avtomobillərdə rayon mərkəzinə və ətraf kəndlərdə hər 40 litr suyun qiyməti isə 30 qəpikdir. Kəndlərdə qiymətlər bir qədər bahadır - 40 litrə 50-60 qəpik. Məsələn, hazırda Qaradolaq kəndində hər 40 litrə suya görə əhali 60 qəpik ödəyir. Rayon mərkəzi ilə müqayisədə kəndlərdə qiymətlərin baha olması kəndlərin uzaq məsafədə yerləşməsi və susuzluqdan daha çox korluq çəkməsi ilə əlaqələndirilir. Amma Sukanal İdarəsində bildirirlər ki, gələn ildən Dünya Bankının layihəsi əsasında Ağcabədidə içməli su təchizatının yaxşılaşdırılmasına başlanacaq. Bu layihə reallaşsa, rayon mərkəzi və şəhərə bitişik Zəkarani, Aşağı Avşar kəndləri mərkəzləşmiş şəkildə içməli su ilə təmin olunacaq.

Nazirlər Kabineti qərar versə...

Kəndlərə gəlincə, Ağcabədi Sukanal İdarəsinin rəisi bildirir ki, bütün yaşayış məntəqəsinin siyahısı hazırlanaraq “Azərsu”ya və Nazirlər Kabinetinə göndərilib. Bu siyahılarda susuz yaşayış məntəqələri vacib, orta vacib və adi səviyyədə olan kəndlərə bölünüb: “Yəni siyahıda kəndləri bu şəkildə qruplaşdırmışıq ki, birinci mərhələdə vacib, ikincidə orta vacib, sonuncu mərhələdə isə adi səviyyədə susuz kəndlərin içməli su problemini həll edək. Dünya Bankı rayon mərkəzinin su təminatı layihəsinin reallaşmasına başlanarsa, 2 ilə başa çatdırmaq olar. Amma indi öz gücümüz hesabına Yuxarı Qiyaməddinli kəndində və Hindarx qəsəbəsində işlərə başlamışıq”.

Nizami Əsədov deyir ki, Hindarxda 40 min manata qazılmış artezian quyusu təxminən 200-250 ailənin içməli su təchizatını ödəyəcək. Növbəti mərhələdə isə “Oxfam”ın bölgənin 20 kəndində tətbiq etdiyi model əsasında həmin ailələrin həyətinə su xətti çəkiləcək və bunun üçün təxminən 15-20 min manat vəsait tələb olunur. Onun sözlərinə görə, hazırlanmış proqram çərçivəsində Hindarxda hər 5-10 ev üçün şəbəkə qurulması və ya tam sayğaclaşmaya keçməklə bütün evlərə su xəttinin çəkilməsi, şəbəkəyə qoşulma imkanı olmayan məhəllələrə isə suyun avtomaşınla əhaliyə çatdırılması nəzərdə tutulur.

Yeri gəlmişkən, “Oxfam” təşkilatının maliyyə dəstəyi ilə mərkəzləşdirilmiş su sisteminin yaradılması layihələrindən biri hazırda Ağcabədinin Qaravəlli kəndində həyata keçirilir. Artıq bunun üçün yerli bələdiyyə və icma tərəfindən yaradılmış MMC dövlət qeydiyyatına alınıb, infrastruktur bərpa işləri başlanıb. Nizami Əsədov təşkilatın Qaravəllidə gördüyü işlərdən xəbərdar olduğunu və bu modeldən istifadə edəcəklərinin deyir.

Bununla belə, Sukanal İdarəsinin rəisi kəndlərdə içməli su təchizatı sahəsində xidmətlərin bələdiyyələrə verilməsinin tərəfdarı deyil. Buna səbəb kimi isə bələdiyyələrin maliyyə imkanlarının olmaması və idarəetmə sahəsində peşəkar kadrlarının zəifliyi ilə əlaqələndirir. Ancaq Nizami Əsədov hesab edir ki, su təchizatı sahəsində xidmətlərin bələdiyyələrin səlahiyyətinə verilməsi hökumətdən asılıdır: “Kənd yerlərində bu səlahiyyətlərin bələdiyyələrə verilməsi üçün hökumətin xüsusi qərarı olmalıdır. Bəlkə də Nazirlər Kabineti belə bir qərar versə, büdcədən bunun üçün vəsait də ayrılar və bu halda bələdiyyələr o işin öhdəsindən gələr. Bunu mən deyə bilmərəm, hər şey maliyyə imkanından asılıdır. Əsas bu işi kimin görməsi deyil, əsas lazım olan işləri həyata keçirib susuz kəndləri su ilə təmin etməkdir”.

Hər şey pulun başındadır

Bərdə rayonunun Əliyanlı bələdiyyəsinin sədri Telman İbişov yerli özünüidarə orqanlarının səriştəsizliyi, idarəetmə təcrübəsinin və kadr potensialının olmaması barədə deyilənlərlə razılaşmır. Avropa Komissiyası və Böyük Britaniyanın “Oxfam” təşkilatının maliyyə dəstəyi ilə yaradılan içməli su şəbəkəsinin birinin də Əliyanlıda yerləşdiyini deyən Telman İbişov bu işin gerçəkləşməsində bələdiyyənin xüsusi rol oynadığını söyləyib. Onun sözlərinə görə, bələdiyyələrin yerli səviyyədə istənilən layihələri həyata keçirmək üçün səriştəsi, kadr potensialı, işçi qüvvəsi kifayət qədərdir və maliyyə təminatı olsa bu işlərin öhdəsindən layiqincə gələ bilər: “Kim deyirsə, bələdiyyələr yerli səviyyədə problemləri həll etməyə qadir deyil, düz demir. Bu cür bəyanatlarla çıxış edənləri biz kəndlərə dəvət edirik, qoy gəlib kəndlərdə kimin nə iş gördüyünü gözləri ilə görsünlər. O zaman görəcəklər ki, kəndlərdə nümunəvi fəaliyyəti olan bələdiyyələr çoxdur. İş görmək üçün sadəcə bələdiyyənin maliyyə imkanı lazımdır. Avropa Birliyi ilə “Oxfam” 3 rayonda 20 bələdiyyəyə vəsait ayırıb. Bələdiyyələr həmin vəsait hesabına kəndlərdə su təchizatı sistemi qurub. İndi həmin bələdiyyələrin bəzilər suyun satışından əldə olunan vəsaitləri kənddə yolların çəkilməsinə, həkim məntəqələrinin tikintisinə və digər yerli problemlərin həllinə yönəldir. Təkcə bu nümunələr göstərir ki, bələdiyyənin pulu olsa, öz ərazilərində infrastruktur layihələri həyata keçirməklə əhaliyə daha yaxşı xidmət göstərə bilir. Sadəcə, yenə deyirəm, pul lazımdır”.

Yaponlar Bərdənin 109 kəndinə su çəkəcək

Rayon Sukanal İdarəsində də bu fikirlə həmrəydilər. İdarədə bildirirlər ki, bu tip layihələr doğrudan da əhalinin içməli su probleminin həllinə xidmət edərsə, onlar bu işə həm texniki dəstək, həm də işçi qüvvəsi verməyə hazırdır.

Bərdədə olarkən onu da öyrəndik ki, “Azərsu” ASC yaxın vaxtlarda oxşar layihələri bu rayonun bütün kəndlərində həyata keçirməyi planlaşdırır. Belə ki, Yaponiya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Bankının maliyyə dəstəyi ilə 10 rayonda həyata keçirilən layihə çərçivəsində Bərdə rayonunun 109 kəndində su və kanalizasiya şəbəkəsi yaradılacaq. Artıq kəndlərində hər birində su və kanalizasiya şəbəkəsinin qurulması üçün yerlər müəyyənləşib və gələn il layihələrin icrasına başlanacağı gözlənilir.

Eltac İsazadə